Dieren en wij

Op haar vaste wandeling komt Monique Janssens nogal wat dieren tegen: vrije en aangelijnde, levende en dode, echte en nagemaakte. Die confronteren haar met vragen over dier en mens, lijden en welzijn, dood en leven. De relatie tussen dier en mens diept ze uit door te denken en te redeneren, door te onderzoeken wat filosofen en biologen erover te melden hebben, door erover te praten met anderen die ze ontmoet op haar tocht: een buurman met hond, een ecologische tuinman, twee veganisten. Steeds staat de vraag centraal: hoe kunnen we beter omgaan met de dieren om ons heen? De auteur schrikt er niet voor terug om nu en dan pas op de plaats te maken met een ‘moraal van dit verhaal’. Zo biedt ze iedereen die bereid is zich open te stellen voor een nieuwe manier van denken over dieren houvast in een complex vraagstuk.

‘Janssens laat bijna spelenderwijs zien dat ethische kwesties zich direct onder je neus afspelen; zo dichtbij dat je ze soms niet eens ziet. Ze maakt ze zichtbaar, en dan moet je er iets mee ‘“ of je nou wilt of niet.’  Jan Dobbe, oud-hoofdredacteur Dier en publicist

Column van Monique Janssens

Ethische communicatie, bestaat dat? Enkele jaren geleden vroeg ik aan collega’s wat zij zich daarbij voorstelden. Ik kreeg nogal wat ontkennende reacties, zoals: “Ethische communicatie, dat bestaat niet” en “Alsof andere communicatie onethisch is!” Ik ben er echter van overtuigd: ethische (en onethische) communicatie bestaat wel degelijk. Want hoe ethisch is het om als communicatieafdeling van een bank de voordelen van een ondeugdelijk financieel product op te hemelen, en de nadelen weg te moffelen in de kleine lettertjes? Hoe ver mag een goed doel voor dieren gaan met het belachelijk maken van veehouders om wreedheden tegen dieren aan de kaak te stellen?

Hoe openhartig moet een ziekenhuis zijn over hygiëneproblemen op een afdeling? Dit soort vragen wordt nog belangrijker nu we weten hoe elke uiting via de sociale media kan exploderen. Voor je het weet gaan anderen met jouw zorgvuldig gecomponeerde boodschap aan de haal, en word je geassocieerd met zaken waar je liever ver vandaan zou blijven. Jazeker, het kunnen duivelse dilemma’s zijn waar een communicatieprofessional voor komt te staan.

Gelukkig lezen we in de European Communication Monitor 2012, gehouden onder bijna 2.200 professionals in communicatie en PR uit 42 landen, dat ethiek steeds belangrijker gevonden wordt. Alleen al het feit dat er in het onderzoek naar gevraagd wordt (voor het eerst!) is een teken aan de wand. Dat het onderwerp leeft, hebben de onderzoekers in elk geval goed aangevoeld, want een meerderheid geeft aan meer ethische dilemma’s te ervaren dan vijf jaar geleden. Opmerkelijk is dat men aangeeft bij confrontatie met die dilemma’s meestal niet naar ethische codes te grijpen. Eén opgegeven reden daarvoor is dat men ze gedateerd vindt. Een meerderheid vindt dan ook dat beroepsgroepen de verantwoordelijkheid zouden moeten nemen voor het ontwikkelen van actuele ethische codes.

Dit is een goed idee. Het kan zeker geen kwaad om zoveel mogelijk zwart op wit vast te leggen wat ethisch is en wat niet. Maar het is niet genoeg. In de praktijk blijkt dat een standaard al snel in een diepe la terecht komt, en dat het sowieso lastig is om een standaard vast te stellen voor iets wat zo kneedbaar en beweeglijk is als ethiek. Elk geval is weer anders, en ethiek is dan ook veel meer dan het toepassen van een regeltje. Ethiek betekent in de praktijk: afwegen wat beter is, aftasten wat haalbaar is, afstrepen wat onmogelijk is. Het werkt dan veel beter om medewerkers te leren na te gaan wat hun persoonlijke waarden zijn, hoe die zich verhouden tot de waarden van collega’s en tot de kernwaarden van het bedrijf, en welke normen daaruit voortvloeien. Vervolgens kunnen ze zich oefenen in het toepassen van hun inzichten op concrete casussen uit de dagelijkse praktijk, een werkwijze die in de medische wereld overigens al heel gebruikelijk is.

Ethiek zit in ons gebakken; dat is biologisch bepaald. We zijn nu eenmaal sociale dieren. Maar, zoals Jonathan Safran Foer schreef in Eating Animals: ethiek is een spier, die moet je oefenen. Vergelijk het met een sport of het leren bespelen van een muziekinstrument. De aanleg is er, maar mooi wordt het pas na oefenen, oefenen en nog eens oefenen. Als je ethiek maar vaak genoeg oefent, lukt het steeds gemakkelijker om ethisch te handelen. Op den duur gaat het vanzelf, zoals het pianospel vanzelf ging bij Maria Joao Pires toen dirigent Riccardo Chailly een ander Mozart-concert inzette dan ze had voorbereid. (Zoek het filmpje op Youtube met haar naam en “expecting another Mozart concerto”.)

En dan, als het ethisch denken en handelen vanzelf begint te gaan, zal het je opvallen: ethiek is overal. Opeens blijkt vrijwel alles een moreel dilemma in zich te dragen. Van het aannemen van een opdracht tot het tarief dat je stelt. Van de foto’s die je selecteert tot jouw communicatieadvies bij een reorganisatie. Van de communicatiestijl die je kiest tot je woordkeuze. Elke beslissing die je neemt doet een beroep op jouw ethische spier. Maar die spier kan dat na het vele trainen ruimschoots aan. De spier van jouw kloppende goede hart werkt keihard, permanent, en helemaal vanzelf. Je bent de Maria Joao Pires van de ethiek.